خواب و اختلالات مربوط به آن/ بخش اول
خواب و اختلالات مربوط به آن/ بخش اول
خواب و اختلالات مربوط به آن/ بخش اول
از نخستین مراحل خواب تا انواع بی خوابی
از نخستین مراحل خواب تا انواع بی خوابی
از نخستین مراحل خواب تا انواع بی خوابی
خواب یکی از نیازهای اصلی و ضروری انسان است که فواید روحی و جسمی بسیاری دارد، ازجمله تقویت حافظه، کاهش استرس، افزایش تمرکز، کمک به ثابت نگه داشتن وزن و… . بعضی از مردم به محض آنکه سرشان را روی بالش می‌گذارند، خواب شان می‌برد، اما به‌خواب رفتن بقیه چندین ساعت طول می‌کشد یا در طول شب چندبار از خواب بیدار می‌شوند. نداشتن خواب کافی یا باکیفیت، پریدن از خواب، نرفتن به مرحله خواب عمیق و سخت به خواب رفتن می‌تواند عوارض جبران‌ناپذیری روی بدن داشته باشد. شاید شما بتوانید اثرات ظاهری یک یا چند شب بی‌خوابی را با چرت زدن در وسط روز و چند لیوان قهوه ازبین ببرید، اما اگر این مشکل دائمی یا مزمن شود، آنگاه اوضاع واقعا از کنترل‌تان خارج خواهد شد. درصد زیادی از مردم با نوعی اختلال خواب دست‌وپنجه نرم میکنند که این اختلالات می‌تواند ناشی از بیماریهای روانپزشکی مانند اضطراب، بیماریهای سیستم تنفسی (خرناس) یا به عنوان نوعی بیماری سالمندان باشد.
مراحل خواب
در خلال نخستین مراحل خواب، ما هنوز نسبتاً بیدار و هشیار هستیم. مغز امواجی تولید می‌کند به نام امواج بتا که کوچک و سریع هستند. به مرور که مغز شروع به آرامش یافتن می‌کند، امواج کندتری به نام امواج آلفا متصاعد می‌شوند. در طول این مدّت و هنگامی که هنوز کاملاً به خواب نرفته‌ایم ممکن است احساس عجیب و کاملاً واضحی را تجربه کنیم که توهمات پیش خواب نامیده می‌شود. مثال‌های متداول و شایع این پدیده عبارتند از احساس افتادن (پرت شدن) یا شنیدن این که کسی نام شما را صدا می‌کند. رویداد بسیار شایع دیگری که در این دوره زمانی وجود دارد، پرش میوکلونیک است. اگر تاکنون، بدون هیچ دلیل مشخص و خاصی، ناگهان بدنتان تکان خورده یا پریده است این پدیده ظاهراً عجیب را تجربه کرده‌اید. در عالم واقع، این پرش‌های میوکلونیک بسیار شایعند.
اولین قسمت خواب non-REM است. خواب دیدن در خواب non-REM بسیار کم است و اگر هم خواب ببینیم آن را فراموش می‌کنیم. در این خواب ماهیچه‌ها بی‌حس نیستند. خواب non-REM شامل چهار مرحله می‌شود:
مرحلۀ اول
مرحله ۱ شروع چرخه خواب و نسبتاً مرحله سبک و خفیفی از خواب است. مرحله ۱ را می‌توان به صورت دوره گذار بین بیداری و خواب در نظر گرفت. در مرحله ۱، مغز امواج تتا تولید می‌کند که امواجی با دامنه بلند و خیلی کند هستند. این مرحله از خواب، تنها مدّت زمانی کوتاه در حدود ۵ تا ۱۰ دقیقه طول می‌کشد و اگر در این مرحله کسی را از خواب بیدار کنید احتمالاً به شما خواهد گفت که خواب نبوده‌است!
.jpg)
مرحلۀ دوم
دومین مرحله خواب تقریباً ۲۰ دقیقه طول می‌کشد. مغز شروع به تولید امواج منظم و سریعی می‌کند که به نام دوک های خواب معروفند. دمای بدن شروع به کاهش و ضربان قلب شروع به کند شدن می‌کند. یک مرحلهٔ ناهشیار است که خواب رونده به راحتی بیدار می‌شود.
مراحل سوم و چهارم
این مراحل، عمیق ترین مراحل خواب NREM هستند. پس از این مرحله قسمت دوم خواب REM آغاز می‌شود. امواج مغزیِ عمیق و کند به نام امواج تتا و دلتا در خلال مراحل سوم و چهارم خواب، مشاهده می‌شوند. این مراحل دوره‌گذار بین خواب سبک و خواب بسیار عمیق هستند. در انتهای این مرحله انقباض اغلب عضلات از بین می‌رود و هوشیاری به نازل‌ترین سطح خود می‌رسد.
خواب REM در بزرگسالان حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد از کل خواب را تشکیل می‌دهد (حدود ۹۰ تا ۱۲۰ دقیقه در خوابِ شب). مقدار خواب REM در سنین مختلف متفاوت است. یک نوزاد بیشتر از ۸۰ درصد کل خوابش را در خواب REM است.
ضربان قلب و تنفس در خواب REM نامنظم است؛ مانند زمان بیداری. پژوهش گران به فعالیت در ناحیه‌هایی از مغز که مربوط به کنترل بینایی، شنوایی، بویایی، لمسی و تعادل حرکات بدن می‌باشد پی برده‌اند. نکته قابل ذکر این است که فرایند خواب، این مراحل را به ترتیب پشت سر نمی‌گذارد. خواب از مرحله ۱ شروع می‌شود و سپس به مراحل ۲، ۳ و ۴ می‌رود. پس از مرحله ۴ و قبل از وارد شدن به مرحله ۵ یا همان خواب REM، مرحله ۳ و به دنبال آن مرحله ۲ خواب تکرار می‌شوند. پس از خاتمه خواب REM، بدن معمولاً به مرحله ۲ خواب بازمی‌گردد. در طول شب، خواب انسان تقریباً ۴ یا ۵ بار بین این مراحل می‌چرخد. ما به‌طور میانگین ۹۰ دقیقه پس از به خواب رفتن وارد مرحله ۵ یا خواب REM می‌شویم.
نخستین چرخه خواب REM ممکن است تنها زمان کوتاهی به طول بینجامد امّا هر چرخه از چرخه قبل طولانی‌تر می‌شود به نحوی که خواب REM می‌تواند تا نزدیک به یک ساعت پایدار بماند.
خواب REM با کاهش سروتونین (Serotonin) در مغز همراه است؛ بنابراین خواب REM در افراد افسرده زودتر می‌رسد. سروتونین ماده‌ای است که در افراد افسرده کاهش یافته است.
خواب REM زمان عمده خواب دیدن است و اگر در این زمان از خواب بیدار شوید اغلب رویاهای خود را به وضوح به یاد می آورید. رویاهایی که در مراحل دیگر خواب رخ می دهد مانند پیام های تجاری کوتاه و منطقی است، اما رویاهای REM عموما چهل تکه ای از وقایع غیر منطقی و احساسات شدید است.
تغییرات در طول خواب
یکی از تغییرات در طول خواب بی حرکتی عمومی و شل شدن برخی ماهیچه هاست. در زمان خواب، انسان‌ها و حیوانات می‌توانند رؤیا ببینند. این رؤیاها بر اثر حرکات سریع چشم است. دست‌ها و پاها در زمان خواب حرکت میکنند. در خواب انسان‌ها معمولاً بین ۲۵ تا ۴۰ بار موقعیت خود را در طول شب تغییر می‌دهند. حرکات بدن در طول خواب ارتباطی با عمق خواب ندارد. در خواب جریان خون در ماهیچه‌ها کاهش می‌یابد، و بر جریان خون پوست افزوده می‌شود، پوست برافروخته می‌شود، و غدد عرقی پیوسته فعالیت میکنند. بدن در طول خواب حرارت را به سرعت از دست می دهد، تعداد ضربان‌های قلب و اندازه فشارخون کاهش می‌یابد، تنفس آهسته و عمیق تر می‌شود. شل شدن فک پایین، و ماهیچه‌های حلق سبب خرخر کردن می‌شود. در هنگام خواب ترشحات غدد بزاقی کاهش می‌یابد.
.jpg)
مدت زمان خواب
مدت زمان بیداری در شخص بالغ، معادل چهار برابر مدت زمان بیداری یک کودک است. نوزاد، به طور متوسط در ازای هر یک ساعت بیداری، دو ساعت را در خواب می‌گذراند، حال آن که فرد بالغ در همان زمان نیم ساعت در خواب است. خواب افراد بالای ۱۵ سال تا ۳۰ سال بین ۹ تا ۱۰ ساعت است.
عامل‌هایی مانند بی‌برنامگی، مصرف الکل، قهوه و نوشیدنی‌های انرژی زا، همچنین زنگ ساعت و نور خورشید می‌تواند ساعت زیستی انسان را به هم بریزد.
بنیاد ملی خواب آمریکا (یک مؤسسۀ خیریه در ایالت ویرجینای آمریکا است که به درک عمومی خواب و اختلالات آن می پردازد. در سال 1990 تاسیس شد و از جمله اهداف این بنیاد: درک اهمیت خواب برای سلامتی بهتر و پیاده سازی قوانین و سیاست های عمومی برای درمان اختلالات خواب می باشد.) می‌گوید برای دانستن این‌که یک انسان چقدر در طول روز به خواب نیاز دارد باید به سبک زندگی او نگاه کرد. اما به‌طور کلی می‌توان اعداد زیر را پیشنهاد کرد:
نوزاد (تا ۳ ماه): در حالت ایده‌آل باید بین ۱۴ تا ۱۷ ساعت از هر شبانه‌روز را بخوابد، هرچند ممکن‌است ۱۱ تا ۱۳ ساعت هم کافی باشد. بهتر است خواب نوزاد بیش از ۱۹ ساعت نشود.
قنداقی (۴ تا ۱۱ ماه): میزان توصیه شده بین ۱۲ تا ۱۵ ساعت است. در کمترین حالت ۱۰ ساعت. بعد از سه ماهگی، خواب به‌هیچ‌وجه نباید از ۱۸ ساعت بیشتر شود.
نوپا (تا ۲ ساله): عدد پیشنهادی بین ۱۱ تا ۱۴ ساعت است، اما هر رقمی از ۹ تا ۱۶ ساعت قابل قبول است.
پیش‌دبستانی (۳ تا ۵ سال): متخصصان معتقدند ۱۰ تا ۱۳ ساعت خواب برای این گروه سنی عالی است. کمتر از ۸ یا بیشتر از ۱۴ ساعت مناسب نیست.
مدرسه‌رو (۶ تا ۱۳ سال): توصیه بنیاد خواب ملی آمریکا ۹ تا ۱۱ ساعت خواب در شبانه‌روز است. کمتر از ۷ یا بیشتر از ۱۲ ساعت خوب نیست.
نوجوان (۱۴ تا ۱۷ سال): خواب مناسب برای این گروه ۸ تا ۱۰ ساعت است. کمتر از ۷ و بیشتر از ۱۱ ساعت توصیه نمی‌شود.
جوان (۱۸ تا ۲۵ سال): برای این گروه ۷ ساعت خواب مناسب است. حد پایینی ۶ و حد بالایی ۱۱ ساعت پیشنهاد شده.
بزرگسال (۲۶ تا ۶۴ سال): مثل گروه قبلی.
سالمند (۶۵ سال به بالا): در این سن ۷ یا ۸ ساعت خواب در شبانه‌روز مناسب است. خواب نباید از ۵ ساعت کمتر یا از ۹ ساعت بیشتر شود.
علائم اختلالات خواب:
علائم می توانند بسته به شدت و نوع اختلال خواب، متفاوت باشند. همچنین اگر اختلالات خواب درنتیجه ی یک بیماری دیگر به وجود آمده باشند، ممکن است علائم مختلف و متنوعی از خود بروز دهند. با این حال علائم کلی اختلالات خواب عبارت‌اند از:
1.اِشکال در به‌خواب رفتن یا در خواب ماندن
2.احساس خستگی در طول روز
3.نیاز شدید به چرت زدن در طول روز
4.تحریک پذیری یا اضطراب
5.نداشتن تمرکز
.jpg)
چه چیزی باعث اختلالات خواب می شوند؟
شرایط، بیماری‌ها و اختلالات بسیاری وجود دارند که می توانند باعث بروز اختلالات خواب شوند. در بسیاری از موارد، اختلالات خواب درنتیجه ی یک مشکل سلامتی زمینه ای به وجود می‌آیند.
۱. آلرژی‌ها و مشکلات تنفسی
آلرژی‌ها، سرماخوردگی ها و عفونت‌های دستگاه تنفسی فوقانی می‌توانند تنفس را در شب دشوار کنند. ناتوانی در تنفس ازطریق بینی نیز می‌تواند باعث مشکلات خواب شود.
۲. نوکتوریا
نوکتوریا یا تکرر ادرار شبانه ممکن است باعث شود چندین بار در طول شب از خواب بیدار شوید که همین در خواب‌تان اختلال ایجاد می‌کند. عدم تعادل هورمونی و بیماریهای دستگاه ادراری می‌توانند در ایجاد این وضعیت نقش داشته باشند.
3.درد مزمن
درد ثابت و دائمی می‌تواند به‌خواب رفتن را دشوار کند. حتی ممکن است پس از به‌خواب رفتن، شما را از خواب بیدار کند. برخی از شایع‌ترین علل درد مزمن عبارت‌اند از:
آرتروز
سندروم خستگی مزمن
فیبرومیالژیا (سندرم درد اسکلتی-عضلانی مزمن)
بیماری التهابی روده
سردرد مداوم
کمردرد مداوم
در برخی موارد، درد مزمن ممکن است با اختلالات خواب تشدید شود. به‌عنوان مثال پزشکان بر این باورند که پیشرفت فیبرومیالژیا ممکن است با مشکلات خواب مرتبط باشد.
4.استرس و اضطراب
استرس و اضطراب، اغلب بر کیفیت خواب تأثیر منفی می‌گذارند. در این شرایط به‌خواب رفتن یا در خواب ماندن برای شما دشوار می‌شود. کابوس دیدن، حرف زدن در خواب یا راه رفتن در خواب نیز ممکن است خواب‌تان را برهم بزند.
در ادامه به انواع اختلالات خواب می پردازیم:
1.بی خوابی
بی خوابی یک پدیده جهانی است که بسیاری از مردم آن را تجربه میکنند و با مشکل در شروع خواب، مشکل در حفظ خواب، بیدار شدن در اوایل صبح و ناتوانی برای بازگشتن به خواب مشخص شده است.
بی خوابی عبارت است از ناتوانی در به خواب رفتن یا در خواب ماندن. شایع ترین و شناخته شده ترین اختلال خواب است. گاه اولین علامت یک بیماری جسمی یا یک اختلال روانپزشکی است.
کم خوابی در واقع خود بیماری به حساب نمی‌آید بلکه جزء علایم بیماری محسوب می‌شود.
از جمله علل آن: 1) عوامل روانشناختی: نگرانی بیش ازحد، ترس از تنهایی، افسردگی و اضطراب، احساس عدم امنیت، نشخوار فکری (نوعی افکار تکراری)
2)عوامل فیزیولوژی: آلرژی‌های مربوط به سینوس یا بینی، مشکلات گوارشی مانند ریفلاکس، اختلالات غدد درون ریز مانند پُرکاری تیروئید، آرتریت یا ورم مفاصل، آسم، بیماریهای نورولوژیکی مانند پارکینسون، دردهای مزمن، درد پایین کمر محققان دریافتند که استفاده از تلفن همراه به دلیل وجود نرم افزارهایی مانند شبکه های اجتماعی و شبکه های پیام رسان در آن‌ها یکی از عوامل تأثیرگذار در بی خوابی هستند. این نرم‌افزارها به خصوص زمانی که روی تلفن همراه استفاده می‌شوند و با کاربر به تخت خواب می روند، باعث برهم زدن تمرکز پیش از خواب می‌شوند.
انواع بی خوابی
بی خوابی گذرا بین چند روز تا یک هفته طول می‌کشد و ممکن است دلیل آن استرس باشد.
بی خوابی حاد به بی‌خوابی اطلاق می‌شود که بین سه هفته تا شش ماه است.
بی خوابی مزمن به بی‌خوابی بیش از یک سال اطلاق می‌شود و ممکن است برای حواس فرد اختلالات جدی ایجاد کند. این نوع کم خوابی می‌تواند سال‌ها طول بکشد.
عوارض کم خوابی:
کاهش بهره ذهنی
ابتلا به سرطان
کندشدن واکنش محیطی
خطر افسردگی
افزایش خطر اختلالات عصبی
ضعف سیستم ایمنی بدن
افزایش خطر ابتلا به دیابت
افزایش خطر ابتلا به بیماریهای قلبی-عروقی
فشار خون
چاقی: پژوهشگران مرکز تحقیق تغذیه و چاقی نیویورک به این نتیجه رسیدند که کم‌خوابی شبانه علاوه بر به هم ریختن حال و هوا و مزاج آدمی موجب چاقی و به هم ریختن ظاهر بدن می‌گردد.
در مقاله بعدی بیشتر با درمان بی خوابی آشنا خواهید شد.
