«روز جهانی معماری» در ایران مصادف است با زادروز شیخ بهایی دانشمند و ریاضیدان ایرانی برجسته دوران صفوی.

 این دانشمند و منجم بزرگ در کارنامه خود ساخت بناهای فاخری را دارد که امروزه جزو میراث تاریخی ما به شمار می روند و یکی از این بناها حمام شیخ بهایی در اصفهان است که تنها با حرارت یک شمع گرم می شده است. نسخه اصلی کتاب های شیخ بهایی در کتابخانه های برلین، لندن، واتیکان و ترکیه موجود است تا مایه افتخاری برای ما باشد.

کشور ما از دیرباز، معماری اصیلی داشته و معماران گذشته همواره با راهکارهای نوین خود بناهایی خلق کرده اند که در نوع خود شاهکار به حساب می آیند. نمونه این خلاقیت را در حمام شیخ بهایی می بینیم که چگونه خزینه یک حمام بزرگ تنها با حرارت شمعی گرم می شده که سال ها روشن مانده است. جدی ترین نظریه ای که در مورد گرمایش این حمام مطرح شده، سیستم سفالینه لوله کشی زیرزمینی است که با روش مکش طبیعی گازهایی چون متان و اکسیدهای گوگردی به مشعل خزینه حمام هدایت می شده و به عنوان منبع گرما در این مشعل می سوخته است. در پشت حمام مردابی دست ساز وجود داشته که آب فاضلاب به آنجا جاری می شده و می شود این احتمال را داد که گاز مورد نیاز، از این مرداب دست ساز تامین می شده است.

 شمع ساخته شده به دست شیخ بهایی در این حمام از جنس طلا بوده و با توجه به اینکه طلا از رساناترین فلزات برای گرماست؛ احتمالا با گرمای کم، انرژیِ حرارتی زیادی را منتقل می کرده و آب منبع نیز گرم می شده است. آب دیگ های این حمام تا اواسط دوره پهلوی با شعله همین شمع گرم می شده است که بعدها با دخالت محققانی که برای پی بردن به راز شمع، بخشی از پایه اصلی آن را دستکاری کردند، برای همیشه خاموش شد. این حمام گواه بخشی از تمدن عظیم و دقت بالای ایرانیان در ساخت هرگونه بنایی است.

کشور ما در طول تاریخ دستخوش اتفاقات و حوادث متعدد و هجوم اقوام مختلف بوده و طبیعتا این حوادث و نفوذ فرهنگ های مختلف، بر معماری ایرانی نیز تاثیر گذاشته است که از جمله می توان به ساخت «سقف گنبدی شکل» اشاره کرد. در برهه ای از زمان که کشور مورد تاخت و تاز اقوام عرب قرار گرفت، سبکی در معماری ایران پدید آمد که به اشتباه آن را «معماری اسلامی» می نامند؛ در صورتیکه این معماری به قول داراب دیبا بایستی «معماری معاصر جوامع مسلمان» لقب بگیرد. او همچنین می گوید: «معماری در طول زمان تغییر می کند و نباید به دلیل یک برهه تاریخی یک نام خاص بر آن نهاد. اما اینکه مفاهیم فرهنگی را در زمینه معماری پاس بداریم، به معنای نگاه تعصبی به معماری نیست؛ زیرا معماری هنری است که باید فرزند زمان خود و منطبق بر جهانی شدن باشد».

متاسفانه در سال های اخیر معماری ما تلفیقی از کپی کاری های مختلف بوده است؛ همان گونه که در دهه شصت و هفتاد نمای سنگ چینی در نماسازی استفاده می شد، در دهه هشتاد سنگ گرانیت را داشتیم و متاسفانه اکنون نمای رومی رواج دارد. و همین طور اشاره کنیم به خانه های یکی طبقه ای که جای خود را به برج هایی داده اند که روز به روز چهره شهر را نازیباتر می کنند. این برج ها که از چند سال پیش با مجوز «برج باغ» قد کشیدند، باعث افزایش ترافیک و خراب شدن چهره شهری می شوند. برج هایی که تنها با مقاصد تجاری در مساحتی کوچک ساخته می شوند و روز به روز بر شمارشان افزوده می شود و شهر را تاریک و تنگ تر می کنند؛ بدون آنکه به آینده آن ها فکر شده باشد. در این میان اگر بساز بفروش ها اجازه بدهند، هستند معماران متخصص و تحصیل کرده ای که دست به ساخت بناهایی با هویت و اصالت معماری ایرانی و ساختمان سازی اصولی و زیبا می زنند.

در این مقاله با سه تن از معماران بزرگ ایرانی آشنا می شویم. کسانی که با خلق بناهای ارزشمند دنیا را به جای زیباتری برای زندگی تبدیل کرده اند.

 

هادی میرمیران

سیدهادی میرمیران (1323-1385) یکی از بزرگان معماری ایران است که ثبت آثار ارزشمندی را در کانامه کاری خود دارد. که از میان آن ها، می توان به طراحی موزه ملی آب، طرح ساختمان کتابخانه ملی ایران، طرح احیای منطقه تاریخی-فرهنگی شیراز، طرح بهسازی و نوسازی مجموعه میدان کهنه و مسجد جامع عتیق اصفهان و سرکنسولگری جمهوری اسلامی ایران در فرانکفورت، مجتمع ورزشی رفسنجان، طراحی شهر جدید بهارستان در اصفهان و ساختمان کانون وکلای مرکز در تهران اشاره کرد که حاصل چهار دهه فعالیت حرفه ای اوست. او معماریست، با ایده های شرقی و پشتوانۀ با شکوه معماری فاخر و اصیل ایرانی.

مهم ترین ویژگی آثار او:

• حفظ روح معماری کهن ایرانی با شیوه های نوین طراحی
• تکیه بر الگوها و فرم های تاریخی
• توجه و تأکید بر «فضا» به عنوان جوهر اصلی و مهمترین موضوع معماری

 

فرشید موسوی

یکی از سرشناس ترین معماران زن ایرانی (1344) که در سیزده سالگی به لندن مهاجرت کرد و تحصیلات خود را در دانشگاه هاروارد به پایان رساند. او تجربه همکاری با معماران بزرگی چون زاها حدید، رنزو پیانو و رم کولهاس را داشته است. طراحی و اجرای فرودگاه یوکوهاما در ژاپن، افتتاح پارک آودیتوریوم در میدان فرهنگ‌های بین‌المللی در بارسلونا، برگزیده شدن طرح ساختمان جدید تئاتر و موسیقی BBC در لندن از موفقیت های چشمگیر شرکت اوست که با همکاری الکساندر زایروپلو شکل گرفته است.

فرشید موسوی معتقد است «معماری به معنای ایجاد تغییر در زندگی روزمره انسان هاست و باید ساختمان را نه فقط برای افرادی که از آن ها استفاده می کنند بلکه برای کسانی که از کنار آن عبور می کنند نیز طراحی کرد».

کارهای او از برجسته ترین و خلاقانه ترین آثار معماری و طراحی فضای شهری هستند. طراحی فروشگاه ویکتوریا بکهام در لندن، پایون اسپانیا در اکسپو 2005، موزه هنرهای معاصر کلیولندِ آمریکا از دیگر کارهای اوست. او همچنین در دانشگاه های پرینستون، کلمبیا و یو سی ال ای به تدریس پرداخته است.  

 

هادی تهرانی

هادی تهرانی (1333) دیگر معمار ایرانیست که در کودکی به آلمان مهاجرت کرد و همزمان با تحصیل در رشته معماری خلاقیت های فروانی از خود نشان داد. شرکت او امروز از مشهورترین شرکت معماری اروپاست و صد و چهار کارمند دارد. کارهای او نه تنها در آلمان؛ بلکه در سطح جهان مشهور است و طرفداران زیادی دارد و مردم آلمان نیز برای او احترام زیادی قائلند. نکته شاخص کارهای او استفاده زیاد از شیشه در نمای ساختمان است که در اکثر طراحی های او به چشم می خورد و از این طرز فکر تهرانی نشات می گیرد که: «سه عامل در ساختمان مهم هستند: هوا، نور و چشم انداز».

مشهورترین کار او قوس برلین است که از نظر بسیاری از معماران اجرای آن غیرممکن بود. اما از آنجایی که تهرانی علاقه زیادی به کارهای ناممکن دارد، با تلاش خود توانست این سازه عظیم را بنا کند که به عنوان بهترین ساختمان تجاری دنیا شناخته شده است. او در کنار کار معماری، به طراحی وسایل و مبلمان نیز مشغول است؛ زیرا معتقد است در طراحی وسایلی که هر روزه از آن ها استفاده می کنیم، دقت لازم نشده و بسیار سطحی طراحی شده اند. از نظر او ساختمانی که بسیار زیبا احداث می شود، لایق وسایل و مبلمانی است که در خور آن باشد.